Dat De woorden die bleven een debuutroman is valt moeilijk te geloven. Toch is dit pas het eerste boek van de Braziliaanse Stênio Gardel, en blijkbaar ben ik niet de enige die ‘hè?’ vraagt bij zoveel volledig overtuigende meeslependheid, want de jury van de Amerikaanse National Book Award for Translated Literature 2023 koos hem als winnaar uit een shortlist van tien, onder wie grote namen als Jenny Erpenbeck, Mohamed Mbougar Sarr en Astrid Roemer. ‘De woorden die bleven is bedrieglijk eenvoudig, hartverscheurend eerlijk en een meeslepend onderzoek naar intimiteit in relaties’ – dat schreef de jury. Eens.

Het uitgangspunt is ontroerend: Raimundo leert lezen en hij is al 71. Hij neemt die lessen omdat hij levenslang een brief op zak heeft gehad die zijn grote liefde Cicero aan hem schreef nadat ze, na een brandende wederzijdse hartstocht van twee jaar, door het onbegrip van hun ouders niet meer samen konden zijn. Vijftig jaar lang heeft Raimundo de brief niet gelezen. Gaat hij dat nu wel doen?

Het mooie van De woorden die bleven is voor mij niet alleen die hartverscheurende basisvertelling. Het is vooral de sensitiviteit van de taal, de beweeglijkheid. Raimundo spreekt ons direct aan. Zijn herinneringen vliegen van zijn twintigste tot zijn veertigste, hij mixt ik-zinnen met hij-zinnen, en soms roept hij één lange stroom van gedachten op, wat klinkt als lastig lezen, maar nee: we dobberen heel aangenaam mee op Raimundo’s inwendige denkrivier.

Het boek is natuurlijk droevig, maar gek genoeg hebben de honderdvijftig pagina’s van deze dunne roman ook iets hoopgevends. De gloeiende liefde zélf wordt namelijk nooit betwist, die blijft als een lamp aanstaan in het totale leven van de dappere, ontroerende Raimundo. Tot slot daarom nog een treffende quote uit het juryrapport van de National Book Award: ‘Als de liefde en het leven pijn doen, herinnert Gardels roman ons eraan dat taal ons de veerkracht en troost kan geven om weer vooruit te komen.’ Alweer: eens.